10-08-2019, 07:42 PM
(Son Düzenleme: 10-10-2019, 05:30 AM, Düzenleyen: yasinyildiz.)
Batıda ortaya çıkan polisiye edebiyat, önceleri mystery literatür (gizem edebiyatı) baslıgı altında toplanan türler arasında gösterilir. Daha sonra suspense (süphe, gerilim) ve crime/ criminal (suç) gibi adlarla anılmaya baslanır. Mystery, Britannica ansiklopedisinde “riddle, ghost ve dedective stories” (bilmece, muamma, esrar / hayalet / dedektif hikâyeleri) türlerini de içeren bir genel terim olarak kullanılır. Mystery terimi, Amerikan günlük yasamında ve dilinde daha sonra polisiye edebiyat ile esanlamlılık kazanır. Criminal sözcügü İngilizce sözlükte “cürüm, suça ait, cezai, cani, suçlu, kabahatli kimse, suçluluk…” gibi anlamlara gelir. Polisiye sözcügü ise Fransızcada “policier”, Almancada “polizeilich”, İngilizcede “detective” olarak karsımıza çıkar. Renkli-Resimli-Ansiklopedik Büyük Sözlük’te “konusu polislikle ilgili” olarak açıklanan polisiye sözcügü sıfat olarak kullanılmıstır: “polisiye roman, polisiye dizi, polisiye olay…” Büyük Larousse’da ise polisiye için “bir cinayeti, bir suçu, aydınlatmak için gösterilen çabaları konu alan bir roman, bir öykü, bir film için kullanılır” ifadesi yer alır. Yine Renkli-Resimli-Ansiklopedik Büyük Sözlük’te, polisiye roman: “konuları polisi ilgilendiren olaylardan (hırsızlık, cinayet, kaçakçılık, casusluk vb.) olusan roman türü” olarak tanımlanır. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi’nde ise “çogu zaman bir cinayetle ilgili esrarın polis veya dedektif tarafından aydınlatıldıgı hikâye” olarak açıklanır. Polisiye roman, cinayet romanı (cinaî roman) ve dedektif romanı terimleriyle de karsımıza çıkar. Polisiye romanlarda, bir cinayetin ve bu cinayeti ortaya çıkarmaya çalısan bir dedektifin bulunması dolayısıyla polisiye roman bu adlarla da anılır.
Dedektif romanı (polisiye roman), içinden çıkılmaz gibi görünen esrarlı bir cinayetin çözümünü sundugu için, her seyden önce mantıga güveni ve inancı dile getiren bir anlatı türüdür. Hayaletli, öte dünyayla, ruhlarla baglantılı yaratıkların bulundugu fantastik ögeler tasıyan öykülerden farklıdır.
Gerçek anlamda polisiye roman; akıl jimnastigi yaptıran bir vakit geçirme, bir oyalanma (kimileri için de kaçıs) edebiyatının zekice düzenlenmis örnekleri arasında sayılır. Sue Grafton polisiye romana ilginç bir yaklasım getirir:
“Polisiye roman, adaletin tabakta servis edildigi bir türdür. Bunu becermek içinse illâ hukuk mahkemeleri tasarlamak gerekmez. Polisiyelerde, okuyucunun aradıgı adalet, yemekten sonraki tatlı tabagıdır. O tatlı mutlaka yenir.”
T. Dursun Kakınç, 100 Filmde Baslangıcından Günümüze Gerilim/Polisiye Filmleri adlı eserinde, bu roman türünün eskiden adının cinaî romanlar oldugunu, daha sonra batılılasmamıza örneklik etsin diye polisiye romanlara dönüstügünü belirtir ve “Bir suçun, çokluk da bir cinayetin kimin eliyle (ve nasıl) islendigini bulma odagı çerçevesinde gelisen romanlardır” seklinde tanımlar.
Baslangıcından bu yana çesitli isimlerle anılan bu eserler, günümüzde yaygın olarak polisiye roman kavramıyla karsılanır. Polisiye romanı, zekice planlanmıs bir cinayet ve bu cinayetin nasıl islendigini çözmeye, katili-okuyucuyla birlikte-bulmaya çalısan bir dedektif veya polis etrafında sekillenen roman türü olarak tanımlayabiliriz. Polisiye romanlarda çözülmesi gereken esrarlı bir olay bulunur. Bu esrar çogu zaman bir cinayetle ilgilidir. Cinayetle ilgili bu esrarı akıl ve mantık yürüterek ortadan kaldıracak, cinayeti kimin ve nasıl isledigini bulacak bir dedektife veya dedektif rolünde bir kisiye (polis, komiser…vb.) ihtiyaç vardır. Dedektif ve topladıgı deliller sayesinde katil mutlaka ortaya çıkarılır.
Tanımlardan da yola çıkarak polisiye romanın üç temel ögeden olustugunu söyleyebiliriz. Bunlar cinayet(suç), cinayeti isleyen katil ve cinayeti çözmeye çalısan dedektif (polis)’tir.
Ahmet Altan cinayeti, “duyguların, tutkunun, nefretin, intikamın, korkunun, yasama isteginin, yok etme arzusunun doruga çıktıgı bir an” olarak açıklar.
Bernhard Roloff ve Georg Seeblen suçu “Toplumca kabul görmüs hedefler olan, paraya, nüfuza, güç ve iktidara ulasma amacıyla çabalarken mümkün olan en üst verimlilige ulasma yolunun öteki adıdır” seklinde tanımlarlar.
Her ne kadar yasalarca ayrıntılarına varılıncaya kadar belirlense de suç kavramının yere ve zamana göre degisebilecegini, bir ülkede suç sayılan bir seyin baska bir ülkede sayılmayabilecegini veya geçmis zamanlarda suç sayılan bir fiilin daha sonra suç olmaktan çıkabilecegini belirten Ahmet Ümit ise suçu söyle açıklar: Suç, hangi politik sistemde olursa olsun, egemen güçlerin, toplumsal istikrarı saglamak gerekçesiyle kendi sosyoekonomik sistemlerini korumak için icat ettikleri, asıl islevi bireyin haklı ya da haksız isteklerine gem vurmak olan bir kavramdır.
Cinayeti, kisisel sebeplerden dolayı bir kisinin veya kisilerin planlayarak baska bir kisiyi veya kisileri öldürmesi olarak tanımlayabiliriz. Polisiye romanlarda genellikle bir cinayet hadisesi bulunur, olay örgüsü bu cinayet etrafında sekillenir. Ancak bu durum daha çok ilk dönem polisiyelerinde görülür. Daha sonra ortaya çıkacak olan degisik türdeki polisiye romanlarda cinayetin sayısı ve islenis sebepleri de degisiklik gösterecektir. Örnegin bir örgüt tarafından islenen cinayetlerde sorusturma sürerken delilleri veya tanıkları ortadan kaldırmak amacıyla yeni cinayetlerin islendigini görürüz. Yine bu tür polisiyelerde, katil kisisel sebeplerden dolayı degil de farklı sebeplerle cinayet isleyebilir. Örnegin kendini kurtarmak, gizlemek amacıyla yerine baska birini tanınmayacak bir biçimde (yakarak) öldürüp kendiymis gibi gösterebilir. Tabiî bu durum daha çok örgütlü suçlarda karsımıza çıkar Cinayeti isleyen ise katil (suçlu)dir. Ernest Mandel katili, “normları çigneyen bir çıkıntı” olarak tanımlarken, Bernhard Roloff ve Georg Seeblen “genel olarak isteklerini mevcut bütün araçları kullanarak yerine getiren biri” olarak açıklarlar.
Katil (suçlu), kisisel sebeplerden dolayı (kin, intikam, vb.) veya bir hedefe ulasmak ugruna planlayarak bir baskasını öldüren kisidir (kisilerdir). Tabiî bu öldürme hadisesi yukarıda belirttigimiz gibi kisisel sebeplerden dolayı gerçeklesebilecegi gibi baska sebeplerden de kaynaklanabilir. İlk dönem polisiyelerinde birden fazla cinayet olsa bile genellikle tek bir katille karsılasırken günümüzde bu durumda da degisiklikler olmustur. Dolayısıyla birden fazla cinayet ve birden fazla katilin bulundugu romanlarla karsılasmak mümkündür. Yine de basroldeki gerçek katil digerlerinden ayırt edilir özelliklere sahiptir. Romanda en zor biçimde ve en son ortaya çıkarılması bu özelliklerdendir.
Polisiye romanda bir de cinayeti çözmeye, katili (suçluyu) bulmaya çalısan bir kisi vardır. Bu kisi dedektiften baskası degildir. Dedektif kelime olarak İngilizce “detective” (polis hafiyesi)den gelmektedir. Kelimenin kökü “detect” ve “meydana çıkartmak, kesfetmek, sezmek” anlamlarını tasır.
W. H. Wright dedektifi “(hafiye) bir ‘sey’i bulup çıkaran kisi” olarak tanımlar.
Dedektifi, katili bulmak, cinayeti çözmek için ugrasan, deliller toplayan, bu delilleri degerlendirerek, akıl ve mantık yürüterek çözüme ulasmaya çalısan ve bunları yapabilecek yetenege sahip olan kisi olarak tanımlayabiliriz. Dedektif polisiye romanın ana unsurudur diyebiliriz. Çünkü esrar perdesini ortadan kaldıracak, cinayeti çözecek, katilin kim oldugunu, cinayeti niçin ve nasıl isledigini bulacak kisi odur. Dedektif arastırıp-sorusturarak, ipucu bulup iz sürerek topladıgı delilleri akıl ve mantık yürüterek degerlendirir ve bütün bu islemler sonucunda esrarlı olayı çözüp zafere ulasır. Dedektif bir kahramandır. Birkaç istisna olsa da mutlaka cinayeti çözer, katili ortaya çıkarır. Yine ilk dönem polisiyelerinde dedektif, dedektiflik görevini yapan gerçek bir dedektifken daha sonraki polisiyelerde bu durum da degisiklik gösterir. Dedektif, bazen polis teskilatından biri, bazen de dedektiflige meraklı bir amatör olarak karsımıza çıkar. Bazen de hiç istemese de kendini olayların içinde bulan veya canını kurtarmak için katili ortaya çıkarmak zorunda olan bir kisi dedektif görevini üstlenir. Romanda, polise yardımcı oluyormus gibi görünse de katili ortaya çıkaran, cinayeti çözen kisi odur.
Dedektif romanı (polisiye roman), içinden çıkılmaz gibi görünen esrarlı bir cinayetin çözümünü sundugu için, her seyden önce mantıga güveni ve inancı dile getiren bir anlatı türüdür. Hayaletli, öte dünyayla, ruhlarla baglantılı yaratıkların bulundugu fantastik ögeler tasıyan öykülerden farklıdır.
Gerçek anlamda polisiye roman; akıl jimnastigi yaptıran bir vakit geçirme, bir oyalanma (kimileri için de kaçıs) edebiyatının zekice düzenlenmis örnekleri arasında sayılır. Sue Grafton polisiye romana ilginç bir yaklasım getirir:
“Polisiye roman, adaletin tabakta servis edildigi bir türdür. Bunu becermek içinse illâ hukuk mahkemeleri tasarlamak gerekmez. Polisiyelerde, okuyucunun aradıgı adalet, yemekten sonraki tatlı tabagıdır. O tatlı mutlaka yenir.”
T. Dursun Kakınç, 100 Filmde Baslangıcından Günümüze Gerilim/Polisiye Filmleri adlı eserinde, bu roman türünün eskiden adının cinaî romanlar oldugunu, daha sonra batılılasmamıza örneklik etsin diye polisiye romanlara dönüstügünü belirtir ve “Bir suçun, çokluk da bir cinayetin kimin eliyle (ve nasıl) islendigini bulma odagı çerçevesinde gelisen romanlardır” seklinde tanımlar.
Baslangıcından bu yana çesitli isimlerle anılan bu eserler, günümüzde yaygın olarak polisiye roman kavramıyla karsılanır. Polisiye romanı, zekice planlanmıs bir cinayet ve bu cinayetin nasıl islendigini çözmeye, katili-okuyucuyla birlikte-bulmaya çalısan bir dedektif veya polis etrafında sekillenen roman türü olarak tanımlayabiliriz. Polisiye romanlarda çözülmesi gereken esrarlı bir olay bulunur. Bu esrar çogu zaman bir cinayetle ilgilidir. Cinayetle ilgili bu esrarı akıl ve mantık yürüterek ortadan kaldıracak, cinayeti kimin ve nasıl isledigini bulacak bir dedektife veya dedektif rolünde bir kisiye (polis, komiser…vb.) ihtiyaç vardır. Dedektif ve topladıgı deliller sayesinde katil mutlaka ortaya çıkarılır.
Tanımlardan da yola çıkarak polisiye romanın üç temel ögeden olustugunu söyleyebiliriz. Bunlar cinayet(suç), cinayeti isleyen katil ve cinayeti çözmeye çalısan dedektif (polis)’tir.
Ahmet Altan cinayeti, “duyguların, tutkunun, nefretin, intikamın, korkunun, yasama isteginin, yok etme arzusunun doruga çıktıgı bir an” olarak açıklar.
Bernhard Roloff ve Georg Seeblen suçu “Toplumca kabul görmüs hedefler olan, paraya, nüfuza, güç ve iktidara ulasma amacıyla çabalarken mümkün olan en üst verimlilige ulasma yolunun öteki adıdır” seklinde tanımlarlar.
Her ne kadar yasalarca ayrıntılarına varılıncaya kadar belirlense de suç kavramının yere ve zamana göre degisebilecegini, bir ülkede suç sayılan bir seyin baska bir ülkede sayılmayabilecegini veya geçmis zamanlarda suç sayılan bir fiilin daha sonra suç olmaktan çıkabilecegini belirten Ahmet Ümit ise suçu söyle açıklar: Suç, hangi politik sistemde olursa olsun, egemen güçlerin, toplumsal istikrarı saglamak gerekçesiyle kendi sosyoekonomik sistemlerini korumak için icat ettikleri, asıl islevi bireyin haklı ya da haksız isteklerine gem vurmak olan bir kavramdır.
Cinayeti, kisisel sebeplerden dolayı bir kisinin veya kisilerin planlayarak baska bir kisiyi veya kisileri öldürmesi olarak tanımlayabiliriz. Polisiye romanlarda genellikle bir cinayet hadisesi bulunur, olay örgüsü bu cinayet etrafında sekillenir. Ancak bu durum daha çok ilk dönem polisiyelerinde görülür. Daha sonra ortaya çıkacak olan degisik türdeki polisiye romanlarda cinayetin sayısı ve islenis sebepleri de degisiklik gösterecektir. Örnegin bir örgüt tarafından islenen cinayetlerde sorusturma sürerken delilleri veya tanıkları ortadan kaldırmak amacıyla yeni cinayetlerin islendigini görürüz. Yine bu tür polisiyelerde, katil kisisel sebeplerden dolayı degil de farklı sebeplerle cinayet isleyebilir. Örnegin kendini kurtarmak, gizlemek amacıyla yerine baska birini tanınmayacak bir biçimde (yakarak) öldürüp kendiymis gibi gösterebilir. Tabiî bu durum daha çok örgütlü suçlarda karsımıza çıkar Cinayeti isleyen ise katil (suçlu)dir. Ernest Mandel katili, “normları çigneyen bir çıkıntı” olarak tanımlarken, Bernhard Roloff ve Georg Seeblen “genel olarak isteklerini mevcut bütün araçları kullanarak yerine getiren biri” olarak açıklarlar.
Katil (suçlu), kisisel sebeplerden dolayı (kin, intikam, vb.) veya bir hedefe ulasmak ugruna planlayarak bir baskasını öldüren kisidir (kisilerdir). Tabiî bu öldürme hadisesi yukarıda belirttigimiz gibi kisisel sebeplerden dolayı gerçeklesebilecegi gibi baska sebeplerden de kaynaklanabilir. İlk dönem polisiyelerinde birden fazla cinayet olsa bile genellikle tek bir katille karsılasırken günümüzde bu durumda da degisiklikler olmustur. Dolayısıyla birden fazla cinayet ve birden fazla katilin bulundugu romanlarla karsılasmak mümkündür. Yine de basroldeki gerçek katil digerlerinden ayırt edilir özelliklere sahiptir. Romanda en zor biçimde ve en son ortaya çıkarılması bu özelliklerdendir.
Polisiye romanda bir de cinayeti çözmeye, katili (suçluyu) bulmaya çalısan bir kisi vardır. Bu kisi dedektiften baskası degildir. Dedektif kelime olarak İngilizce “detective” (polis hafiyesi)den gelmektedir. Kelimenin kökü “detect” ve “meydana çıkartmak, kesfetmek, sezmek” anlamlarını tasır.
W. H. Wright dedektifi “(hafiye) bir ‘sey’i bulup çıkaran kisi” olarak tanımlar.
Dedektifi, katili bulmak, cinayeti çözmek için ugrasan, deliller toplayan, bu delilleri degerlendirerek, akıl ve mantık yürüterek çözüme ulasmaya çalısan ve bunları yapabilecek yetenege sahip olan kisi olarak tanımlayabiliriz. Dedektif polisiye romanın ana unsurudur diyebiliriz. Çünkü esrar perdesini ortadan kaldıracak, cinayeti çözecek, katilin kim oldugunu, cinayeti niçin ve nasıl isledigini bulacak kisi odur. Dedektif arastırıp-sorusturarak, ipucu bulup iz sürerek topladıgı delilleri akıl ve mantık yürüterek degerlendirir ve bütün bu islemler sonucunda esrarlı olayı çözüp zafere ulasır. Dedektif bir kahramandır. Birkaç istisna olsa da mutlaka cinayeti çözer, katili ortaya çıkarır. Yine ilk dönem polisiyelerinde dedektif, dedektiflik görevini yapan gerçek bir dedektifken daha sonraki polisiyelerde bu durum da degisiklik gösterir. Dedektif, bazen polis teskilatından biri, bazen de dedektiflige meraklı bir amatör olarak karsımıza çıkar. Bazen de hiç istemese de kendini olayların içinde bulan veya canını kurtarmak için katili ortaya çıkarmak zorunda olan bir kisi dedektif görevini üstlenir. Romanda, polise yardımcı oluyormus gibi görünse de katili ortaya çıkaran, cinayeti çözen kisi odur.